çimento tozlarının ise solunması sonucunda akciğerlerde oksijen alışverişini yapan hücrelerin tıkanmasına neden oluyor, bunun sonucunda da özellikle bebek ve yaşlılarda ölümlere dahi sebebiyet veriyor.


 

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ali Osman Karababa:Toz akciğer ile ilgili hastalıkların görülme sıklığını artırıyor. Bu sorunlara bağlı olarak ölüm hızlarında artış da beraberinde geliyor.Toz, kronik hastalıkların -ki bunlar içinde astım, bronşit ve her ikisinin bir arada bulunduğu KOAH dediğimiz kronik akciğer hastalığı da var- hem oluşumuna destek veriyor hem de bu tür sağlık sorunu olan insanların solunum yetmezliği krizlerine girmesine neden oluyor.

 Bu tür alanlarda yaşayan insanlarda solunum yolu enfeksiyonlarının görülme sıklığı da diğer yerlerden daha fazla. Karşılaştırdığımızda istatistik açıdan önemli bir fark doğuruyor. Bunların dışında birçok ağır metal iyonları da diğer bölgelere göre daha yoğun görülüyor bu tür fabrikaların çevresinde. Ağır metal iyonlarının yol açacağı sağlık sorunları da, solunum yolu enfeksiyonlarını veya kronik solunum yolu hastalıklarını etkiliyor.

Sağlık teşkilatları ve çevresel kurumlar sektördeki faaliyetleri yıllardır gözlemlemekte olup böyle bir hastalık oluşumunu rapor etmemişlerdir. Bazı kişilerce taraflı olarak yapılan ve bilimsel hiçbir değeri olmayan açıklamalarda çimento üretiminin kansere neden olacağından ve Kyoto Protokolü şartlarından bahsedilmektedir. Çimento üretimi ile kanserin hiçbir ilişkisi yoktur. Böyle bir şey olsaydı bu sektörde yıllardır yüz binlerce kişi çalışmaz ayrıca hiç kimse betonarmeden yapılmış olan binalarda oturmaz, köprülerden geçmez, barajlarda tutulan sulardan içmez ve topraklarını sulamazdı.

Sigara dumanının uçma, çimento tozunun çökme özelliği var. Sigara tüttürürken duman sadece ağzımıza ve akciğerimize dolar, sonra dışarı çıkar ve uçar, gider. Çıkmazsa öksürük yoluyla atabiliriz. Bu şansımız her zaman vardır. Oysa çimento tozunda böyle bir şans yoktur. Toz sadece ciğerlerinize değil, her yerinize dolar ve asla çıkmaz, çöker, yapışır kalır; saç, kaş, kirpik, ağız, burun, kulak, otomobil, balkon, salon ne varsa Hatta ayakkabı içlerine bile Öksürerek çimentoyu söküp atamazsınız. Silkelemekle de çıkmıyor.

Çimento tozuna maruziyetin sürekliliği halinde rinit, kronik bronşit, akciğer grafisinde dansite değişiklikleri, akciğer fonksiyonlarında azalma gibi sorunlar gözlenmektedir.
Partiküler kirlilik, mikroskobik düzeyde katı veya sıvı damlacıklardan oluşur ve akciğerlerimizin alveollerine kadar ulaşarak ciddi sağlık sorunlarına neden olurlar. Birçok çalışma partikül kirliliğinin değişik sağlık sorunlarına neden olduğunu göstermiştir. Bunlar: solunum yollarında irritasyon, öksürük, solunum zorluğu, akciğerin solunum kapasitesinde olumsuz değişiklikler, astım krizleri, kronik bronşit oluşumu, kalbin düzensiz çalışması, ölümcül olmayan kalp krizleri, kalp ve akciğer sağlığı sorunu bulunanlarda erken dönem ölümleridir.

Yine çimento endüstrisi çevreye verdiği partikül, gaz ve metal emisyonlarıyla bitkiler üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak zararlı etkilere neden olur. Kısa erimde bitkilerin yapraklarının ölümüne (özellikle toz emisyonu), uzun erimde ise toprağın yapısında oluşturduğu olumsuz değişikliklerle (toprağın doğal yapısını bozarak) bitki hastalıklarına verimin azalmasına ve tarımsal üretimin yok olmasına neden olur.
(*) Prof. Dr. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Bornova - İzmir

I-Genel Profil

Çimento, kelimenin en genel anlamıyla birleştirici -sertleşebilen ve diğer maddeleri de bir arada tutan- demektir. Çimento kelimesinin ingilizce ifadesi olan ‘cement’ sözcüğünün kökeni Roma İmparatorluğuna dayanır. Opus caementitum, kireç tozunun yakılarak birleştirici olarak kullanıldığı, kaya parçalarından elde edilen ve betona benzeyen yapılara verilen isimdir. Toz haline getirilmiş(pulverize) kiremit ve volkanik küllerin yanmış kireçe eklenmesi ile elde edilen hidrolik birleştiriciye daha sonraları, cementum, cimentum ve cement denmiştir. İnşaat işlerinde kullanılan çimento, hidrolik ve non-hidrolik(hidrolik olmayan) olmak üzere ikiye ayrılır.

Çimento, beton ve sıva yapımında kullanılır. Doğal veya yapay malzemelerin çimento ve su ile karışımından elde edilen beton, serttir ve aşınmaya dayanıklıdır. Bu yüzden yapı işlerinin temel taşıdır.

Çimento yapımında en çok kullanılan yöntem, Portland yöntemidir. Kireçtaşı, kil, kalsiyum sülfat ve kalsiyum silikat gibi maddeler, 1500 dereceya kadar ısıtılan kazanlarda karıştırılır. Bu işlemin sonucunda oluşan sert tuğla, bir parça alçıtaşı ile birlikte toz haline getirilir. Bu işlemlerin sonucunda meydana getirilen malzemenin adı, çimentodur. Portland çimentonun içerdiği maddeler şunlardır:

-Kalsiyum Oksit %60-70

-Silikon Dioksit %19-24

-Aliminyum Trioksit %4-7

-Demir Oksit %2-6

-Magnezyum Oksit < %5
 

II-Hastalıklar

II.1.Solunum Yolları Hastalıkları

Çimento işkolunda, en çok solunum yolları ile ilgili meslek hastalıklarına rastlanır. Havada bulunan tozlar ile birlikte, mikro-makro klimatik işyeri ortamı bunların en önemli nedenlerini teşkil etmektedir. Genellikle episemi ile birlikte görülen kronik bronşit*, bu işkolunda en sık görülen solunum yolu rahatsızlığıdır.

Normal Portland çimentosu, serbest silis tanecikleri(kristal kuvars) içermediği için silikoz hastalığan sebep olmaz. Ancak asitlere karşı dayanıklı olan çimento türleri serbest silis tanecikleri içerdiğinden, sunuk kalındığında kesinlikle silikoz* hastalığına yakalanma riskini beraberinde getirir.

Kristal kuvars (silis tanecikleri), taş ocaklarında çalışanların en çok karşı karşıya kaldıkları tozdur. İçinde silis bulunan taşlar kırıldığında, parçalandığında ve ufalandığında solunabilir silis tozları ortaya çıkar. Bu işlemler yapılırken, dibe doğru derin çukurlar açılır ve bunun için ister elle olsun ister büyük makinalar yardımıyla olsun, toprak kazılır. Bu sırada ortaya bol miktarda silis tozu çıkar. Bunun solunması gerçekten çok tehlikelidir.

Belirli bir süre(miktarına bağlı olarak aylar yada yıllar) boyunca bu toza sunuk kalınırsa, silikoz* adı verilen bir tip pnömokonyoz* gelişir. Tüberküloz*, akciğer kanseri* ile artrit* gibi otoimmün* hastalıklara da neden olmaktadır. Silis tozu, toprak yeni kazıldığında çok daha tehlikelidir. Daha önce ortaya çıkmış ve bir yerde kalmış silis tozunun yeniden solunması yeni kazılarak taşlardan ortaya çıkan taze tozun solunması kadar tehlikeli değildir

Bazı çimento çeşitleri, diatoma toprağı (beyaz pekmez toprağı) ve süngertaşı içerir. Diatoma toprağı ısıtıldığında amorf silis, kristobalite dönüştüğü için tehlikeli olma ihtimali vardır. Kristobalit, kuvarstan daha patojenik(hastalık yapıcı) bir kristaldir. Bu kristal konkomitan tüberküloz* hastalığına neden olabilir.
 

II.2.Cilt Hastalıkları

1940’lı yıllarda bile hexavalent kromun(krom solüsyon testi ile ortaya çıkartılabilen) çimento egzamasına* neden olduğu düşünülüyordu. Krom tuzları deride bulunan proteinlerle birleşerek alerjik bir durum ortaya çıkarmaktadır. Bunlarla birlikte çimentonun alkali bir toz olması dermatite* neden olmaktadır.

*

Akciğer kanseri, yapısal olarak normal akciğer dokusundan olan hücrelerin gereksinim ve kontrol dışı çoğalarak akciğer içinde bir kitle (tümör) oluşturmasıdır. Burada oluşan kitle öncelikle bulunduğu ortamda büyür; daha ileriki aşamalarda ise çevre dokulara veya dolaşım yoluyla uzak organlara yayılarak (karaciğer, kemik,beyin vb. gibi) hasara yol açarlar. Bu yayılmaya metastaz adı verilir.

Artrit, eklemlerin iç yüzlerini etkileyen iltihabi bir hastalıktır. Uzun süreli ve tekrarlayıcı bir hastalık olan romatoid artrit zamanla ilerleyerek kötüleşme gösterebilir. Artrit yalnız eklemleri değil bütün vücudu da etkileyebilir. Şekil bozukluğuna neden olabildiği için çeşitli sakatlıklara yol açabilir. Hastalık bütün eklemleri etkileyebilir, ancak en çok el ve ayak bileklerinin küçük eklemlerinde gözlenmektedir. Artrit tek bir hastalık değildir, 100’den fazla farklı hastalık artrit ile ilişkilidir. Dirsek ekleminde zorlanmaya bağlı kas liflerinde yırtık (tenisçi dirseği= lateral epikondilit) gibi basit romatizmal hastalıklardan, romatoid artrit (RA) gibi tüm vucudu etkileyen ağır hastalıklara kadar farklı hastalık formları bu grupta yer almaktadır. Sistemik lupus eritematozus gibi artritle ilişkili ancak vücudun akciğer, kalp ve böbrekler gibi hayati organlarını etkileyebilen romatizmal hastalıklar da artritle olan ilişkileri nedeniyle bu grupta yer almaktadır. Hastalar arasında bilinen adıyla kireçlenme(artroz) bu grubun en bilinen hastalığıdır ve pek çok hasta tarafından romatizma denince akla yanlızca bu hastalık gelmektedir. Bu hastalıkların temel ve ortak belirtisi kas eklem ağrıları olduğundan artrit ya da romatizmal hastalıklar olarak adlandırılmaktadırlar. Genellikle eklem ağrısının nedeni eklem yüzlerini kaplayan zarların (sinovya) mikrobik olmayan iltihabıdır(inflamasyon).

Bronşit, akciğerlere giden havayollarının iç yüzündeki zarın iltihaplanmasıdır. Akut ve kronik olarak iki gruba ayrılır.

1- Akut Bronşit: Genellikle grip, kızamık, boğmaca veya tifo gibi hastalıklar sırasında görülür.

2- Kronik Bronşit: Bu çeşit bronşitte; havayollarını yağlayan bezler büyümüş, iç yüzlerinde bulunan tüyler görevini yapamaz olmuştur.

Egzama(dermatit) derinin iltihabıdır ve çoğu zaman kaşıntılı seyreder. Genellikle allerji nedeniyle oluşur; ama duygusal sıkıntı da egzamaya yol açabilmektedir. Bazen de egzama görünür hiçbir neden yokken çıkmaktadır. En sık görülen egzama tipi, allerjik kökenlidir. Tıp dilindeki adı "atopik dermatit" olan bu hastalık çoğunlukla astımlılarda ve saman nezlelilerde görülür. Saman nezlesi, çiçek tozlarının neden olduğu allerjik bir hastalıktır.

Otoimmün hastalıklarda, bağışıklık sistemi vücudun kendine ait olan bazı dokuları yabancı gibi algılayarak bunlara karşı antikor üretir ve bu, dokulara zarar verir.

Pnömokonyoz, genellikle bazı özel iş koşullarında çalışan kişilerde inorganik toz yada zerrecikli maddenin akciğerlerde depolanması ve buna bağlı olarak gelişen doku reaksiyonu ile ilgili durumdur. Asbestos ve silikoz bu gruba giren hastalıklardandır.

Silikoz, serbest silis taneciklerinin (Kristal kuvars) solunum yoluyla alınması sonucu meydana çıkan, sanayi parçacıklarının yol açtığı ağır bir hastalıktır. Madencilik, taş kesme, taşocağı çalışmaları (özellikle granit), yol ve bina inşaatı, dinamitle kayaları patlatma ve çiftçilik, serbest silise sunuk bırakan mesleklerdir. Belirtilerin meydana gelmesi için genellikle 15-20 yıl bu parçacıklara sunuk kalmak gerekir. Fakat silise yoğun şekilde sunuk kalınan kapalı alanlarda patlatma, yüksek kuvars içeren kayaları delerek tünel açmak ve temizleme tozu imalatı gibi işlerde çalışan korumasız işçiler bir yıldan kısa bir sürede silikoza tutulabilirler.

Verem, (Tüberküloz) olarak da adlandırılan verem hastalığı insanlık tarihinin ilk çağlarından itibaren görülen en eski hastalıklardan birisidir. Verem esas olarak akciğerleri tutan ve bunun yanı sıra diğer birçok organda da yerleşebilen Mycobacterium Tuberculosis (Koch basili) mikrobunun oluşturduğu bir hastalıktır. Bağışıklık sistemi hücreleri savaşmalarına karşın mikropların tamamını genellikle öldüremez. Basiller akciğerlerde yuvalar oluşturmasına neden olur. Verem en çok omurga, kalça kemikleri, lenf bezleri, böbrekleri etkiler. Hastalığı, yalnızca akciğer veremi olan kişiler yayabilir. Bu kişilerin öksürmesi, konuşması ve hapşırması sonucu mikroplar damlacık şeklinde havaya atılırlar. Ortamda bulunan diğer sağlıklı kişiler havada asılı kalan bu mikropları soluk alırken akciğerlerine alırlar. Kaşık, çatal, bardak gibi eşyalardan hastalık bulaşmaz. Verem mikrobu vücuda girdikten sonra uzun süre hastalık yapmadan kalabilirler. Bu dönemde vücut tarafından oluşturulan verem mikrobu bulaştığını genellikle bilmez.